معرفی رشته پزشکی

رشته پزشکی مناسب چه کسانی است؟

پزشکی، یکی از چهار رشته دکتری حرفه‌ای است که دارای هفت سال، درس دانشگاهی و ۲ سال، طرح اجباری است،‌ که بدون آن،‌ تاسیس مطب، امکان‌پذیر نیست. سرشار از درس‌های حفظی است که بیشتر آن‌ها با درسهای شیمی و زیست مرتبط هستند و با دنیایی از اصطلاحات علمی و اسامی تخصصی سر و کار دارد که ورود آن، نیازمند داشتن مهارت کافی در زبان انگلیسی است. علاوه بر این،‌ حرفه پزشکی،‌ به واسطه ارتباط مداوم با اقشار مختلف مردم، نیازمند یک روابط عمومی خوب و همچنین صبر و حوصله و داشتن روحیه همدلی است. از سوی دیگر، ماهیت پزشکی، درجاتی از تنش مستمر را به همراه دارد و این ویژگی، به خصوص در مورد برخی از گرایش‌های این رشته، مثل طب اورژانس، زنان و زایمان و جراحی مغز و اعصاب، پررنگ‌تر می‌شود. بنابراین یک پزشک موفق، باید همواره بتواند در شرایط پر استرس، رفتار خود را مدیریت کند و در کمترین زمان، بهترین تصمیم را بگیرد. مشکل دیگر در مورد رشته‌هایی مثل پزشکی، وجود دوره طولانی تحصیل، بدون امکان کسب درامد تخصصی است. در واقع، غیر از دوره کارورزی، سایر خدماتی که یک دانشجوی پزشکی، در بخش‌های بیمارستانی و درمانگاهی ارائه می‌کند، رایگان است و چون با هدف آموزش او صورت گرفته است، بابت آن‌ها دستمزدی به او پرداخت نمی‌شود. پس از دانش‌آموختگی هم مثل همه رشته‌های دیگر دانشگاهی که در دانشگاه‌های دولتی، ارائه می‌شوند، پزشکان، تعهد دارند تا دو برابر مدت تحصیل خود (که از خدمات آموزش رایگان بهرمند بوده‌اند) در داخل کشور، خدمت‌رسانی کنند یا هزینه آن را بپردازند. روند تاسیس مطب هم،‌ به ویژه در سال‌های اخیر، با مشکلات و سخت‌گیری‌هایی روبه‌رو شده است که ناشی از رشد فزاینده متقاضیان این رشته دانشگاهی است. پس اگر

• حوصله هفت سال، درس خواندن سخت را دارید.
• حوصله معاشرت با اقشار مختلف مردم را دارید.
• تحمل شرایط سخت، مثل گذراندن طرح در مناطق محروم، کشیک بخش اورژانس و صحنه‌های دلخراش جراحت‌ها را دارید.
• حافظه خوبی دارید.
• عاشق زیست و شیمی هستید.
• در زبان انگلیسی، مهارت کافی را دارید.
• تا هفت سال بعد، نیازی به کسب درامد مستقل و قابل توجه ندارید.

رشته پزشکی به احتمال زیاد، انتخاب مناسبی برای شماست.

کدام دروس دبیرستان در رشته پزشکی بیشتر کاربرد دارند؟

همانطور که می‌دانید پزشکی، در زیرگروه ۱ از گروه آزمایشی علوم تجربی قرار دارد. این زیرگروه، علاوه بر پزشکی، شامل رشته‌های مختلفی است که عبارتند از: دکترای پیوسته بیوتکنولوژی، دامپزشکی، دندانپزشکی، آموزش ابتدایی، آموزش زیست شناسی، آموزش کودکان استثنایی، اتاق عمل، اعضای مصنوعی، بهداشت مواد غذایی،‌ بهداشت و بازرسی گوشت، بینایی سنجی، پرستاری، تکنولوژی پرتوشناسی،‌تکنولوژی پرتودرمانی، روانشناسی، زیست شناسی (جانوری، دریا، سلولی و مولکولی، گیاهی، زیست فناوری) شنوایی شناسی، علوم آزمایشگاهی، علوم آزمایشگاهی دامپزشکی، علوم تربیتی، علوم تغذیه، علوم و صنایع غذایی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، مامایی، گفتاردرمانی، میکروبیولوژی و هوشبری. ضرایب دروس، در زیرگروه ۱ علوم تجربی، در طی سال‌های اخیر، مطابق با جدول زیر بوده است. همانطور که از این جدول و عناوین رشته‌های دیگر زیرگروه ۱ پیداست، شالوده این زیرگروه بر درس‌های شیمی و زیست استوار است. بنابراین برای قبولی در هریک از رشته‌های این زیرگروه، کسب نمره تراز بالا در درس‌های زیست و شیمی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و درس‌های ریاضی و فیزیک، در اولویت‌های بعدی قرار دارند. از طرفی، بر خلاف دیگر زیرگروه‌های گروه آزمایشی تجربی، که زمین شناسی، برای آن‌ها، دست کم، ضریب یک تخصصی گرفته است، در زیرگروه ۱، نمره تراز این درس با ضریب صفر،‌ محاسبه می‌شود و در امتیاز نهایی داوطلبان، هیچ تاثیری ندارد. نوع گزینش رشته پزشکی دوره روزانه، به صورت بومی ناحیه‌ای است. یعنی ۶۰ درصد داوطلب‌های سهمیه مناطق، از بین افراد بومی همان ناحیه و ۴۰ درصد از بین غیربومی‌ها انتخاب می‌شوند. در چند سال اخیر، علاوه بر نمره داوطلبان در آزمون سراسری، معدل آن‌ها در پایه‌های تحصیلی متوسطه نیز، در امتیاز نهایی آن‌ها لحاظ می‌شود. در زیرگروه یک، برای دانش‌آموزان نظام جدید آموزشی (نظام ۳-۳-۶)، سوابق تحصیلی و معدل دیپلم، مطابق جدول زیر، در نمره نهایی آزمون، لحاظ می‌شود. همانطورکه می‌دانید، درس‌های عمومی، برای همه گروه‌ها با ضریب یک، در فرمول محاسبه امتیاز نهایی، لحاظ می‌شوند. اما اگر نوع دیپلم داوطلب، با گروه آزمایشی او متفاوت باشد، تنها نمره آن دسته از درس‌های تخصصی، در این فرمول، اعمال می‌شوند که با زیرگروه آزمایشی داوطلب، تناسب داشته باشند. میزان این تاثیر، حداکثر ۳۰ درصد است.

گرایش‌های رشته پزشکی برای ادامه تحصیل چه هستند؟

• بیهوشی

متخصص بیهوشی، پزشک متخصصی است که در مدیریت درد، بیهوشی‌های جراحی، انواع بی‌حسی‌ها و مراقبت‌های ویژه مهارت دارد. او ارزیابی‌های قبل از عمل و درمان بیماران در شرایط خاص را نیز بر عهده دارد. برخی از این موارد،‌ عبارتند:

• مدیریت دردهای مزمن
• احیای قلبی و ریوی
• مدیریت و درمان بیماران بسیار بدحال یا آسیب دیده در بخش مراقبت‌های ویژه

طول دوره تخصص بیهوشی 4 سال است و فلوشیپ‌های آن عبارتند از:

• بیهوشی قلب
• درد در بیهوشی
• بیهوشی پیوند اعضای داخل شکم
• بیهوشی کودکان
• بیهوشی مغز و اعصاب
• طب تسکینی

با توجه به اینکه در هر نوع عمل جراحی، متخصص بیهوشی و دستیار او باید حضور داشته باشند، می‌توان گفت نیاز به این شغل تقریبا دائمی است . از آنجایی که تکنولوژی در این حوزه به سرعت در حال گسترش است، داروها، دستگاه‌ها و تجهیزات جدیدی در حوزه بیهوشی به بازار ارائه می‌شود که هر روز استرس و ریسک این شغل را پایین تر آورده و ایمنی آن را بالاتر می‌برد. به طور کلی گفته‌ها حاکی است متخصصان بیهوشی درآمدهای متفاوتی از متوسط تا عالی دارند.  

• پوست

رشته تخصصی بیماری‌های پوست یک رشته تخصص بالینی است که به اختلالات و بیماری‌های پوست، مخاط، مو و ناخن‌ها و تعدادی از بیماری‌های آمیزشی می‌پردازد. متخصصین پوست با گستره وسیعی از بیماری‌ها شامل آکنه، زگیل، درماتوزهای التهابی، کانسرهای پوست، بیماری‌های اتوایمیون، درماتوزهای شغلی و درماتیت‌های تماسی، سر و کار دارند. روش‌های درمانی در این رشته از اقدامات جراحی (از قبیل برداشتن ضایعات، اسکلروتراپی، جراحی لیزری، لیپوساکشن، کاشت مو و درمان‌های تقویت بافت) تا اقدامات مراقبتی از پوست سالم، پیشگیری از بیماری‌های پوستی و درمان پیری پوست متفاوت است. طول دوره تخصص پوست، 4 سال و تنها فلوشیپ آن در حال حاضر، آسیب‌شناسی پوستی (درماتوپاتولوژی) است.

به لطف توجه زیاد مردم، در عصر حاضر، به زیبایی پوست و مو و انجام عمل‌های زیبایی، برای پزشک متخصص پوست، درآمد بسیار خوبی پیش‌بینی می‌شود. هرچند در سال‌های اخیر، عده زیادی از دانش‌آموختگان رشته‌های دیگر نیز با انگیزه کسب درآمد، وارد این رشته شده‌اند و پس از گذراندن دوره‌های کوتاه ۳ ماهه مراقبت از پوست، در بعضی از امور زیبایی، از قبیل تزریق بوتاکس، مشغول فعالیت هستند. این قبیل دخالت‌ها در این رشته، آینده شغلی آن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اما از نظر اجتماعی، یک متخصص پوست، همواره از موقعیت خاص و مطلوبی برخوردار است.

• رادیولوژی

رشته رادیولوژی، یک رشته تخصص بالینی است که دربرگیرنده مجموعه ای از روش‌های تصویربرداری تشخیصی و مداخله ای پزشکی یا تفسیر آن‌هاست. ابزارهای کلی یک رادیولوژیست عبارتند از: اشعه ایکس، امواج فراصوت، امواج مغناطیسی و سایر انواع انرژی‌های تشعشعی.

طول این دوره تخصص، 4 سال است و از بین فلوشیپ‌های آن، می‌توان به رادیولوزی زنان و رادیولوزی مداخله‌ای،‌ اشاره کرد.

دانش‌ رادیولوژی تشخیصی، در سال‌های اخیر بسرعت پیشرفت کرده و امکانات تشخیص پزشکی را به طور غیرقابل تصوری به پیش رانده است. همچنین رادیولوژی مداخله‌ای، در تشخیص و درمان بیماران، اندیکاسیون‌های بسیاری پیدا کرده است که هر روز در حال پیشرفت و توسعه هستند. از این رو نیاز به متخصصین این رشته هر روز بیشتر می‌شود. به نظر می‌رسد، هنوز، این رشته در ایران، بازار کار خوبی داشته باشد. البته اخیرا با توجه به افزایش ظرفیت رزیدنتی این رشته و همچنین ورود رشته‌های دیگر در حیطه کاری آن، به خصوص سونوگرافی، نگرانی‌های در بین رادیولوژیست‌ها، از نظر آینده این حرفه، به وجود آمده است. در حال حاضر، این رشته جزو رشته‌های پردرآمد پزشکی در ایران به شمار می‌رود.

• طب اورژانس

طب اورژانس، یک تخصص بالینی است که به ارزیابی، احیاء، تثبیت، تشخیص و مراقبت از بیماران اورژانس می‌پردازد. این رشته تخصصی، یک رشته پرفشار، با سرعت بالا و با تنوع زیاد است که دربرگیرنده اطلاعات علوم پایه و دانش بالینی لازم و مهارت‌های مناسب جهت تشخیص، تصمیم‌گیری و درمان بیماران مراجعه کننده به اورژانس است.

همچنین، مدیریت بخش اورژانس و حوادث غیرمترقبه، از دیگر وظایف پزشک اورژانس، به شمار می رود. متخصص این رشته، همچنین باید بتواند به عنوان عضوی مؤثر از تیم پزشکی با متخصصان رشته‌های دیگر و نیز نظام اورژانس پیش بیمارستانی، همکاری کند.

طول دوره آموزش در این رشته ۳۶ ماه است. نکات منفی که ممکن است در حین تحصیل و کار، موجب ایجاد نارضایتی پزشکان شود، عبارتند از: استرس زیاد در محل کار، شب‏کاری‏‌های زیاد، عدم تداوم مراقبت از بیمار و برخورد نامناسب بیماران نگران و وحشت‏زده. از نکات منفی دیگر می‏‌توان به کار فقط در بیمارستان و درمانگاه اشاره کرد. برای متخصصان طب اورژانس، عملا امکان مطب‏‌داری وجود ندارد.

اما با توجه به نوپا بودن این رشته و نیاز همه بیمارستان‌ها به متخصص طب اورژانس، به نظر می‌رسد متخصصین این رشته، آینده شغلی خوبی داشته باشند. بازار کار این رشته حتی در شهرهای بزرگ نیز هنوز اشباع نشده است و جزو معدود رشته‌ها از این منظر، محسوب می‌شود.

• زنان و زایمان

رشته زنان و زایمان، یک رشته تخصصی بالینی است که به پیشگیری، تشخیص، درمان و پیگیری بیماری‌های زنان می‌پردازد. این رشته، ترکیب دو حیطه تخصصی است: obstetrics، که تمرکز آن مراقبت زنان قبل، حین و بعد از زایمان است، و gynecology،‌ که به تشخیص و درمان بیماری‌های دستگاه تولیدمثل زنان و بیماری‌های پستان می‌پردازد. طول آموزش در این دوره ۴ سال است. در ایران، این رشته فقط ورودی خانم می‌گیرد. فلوشیپ‌های این دوره عبارتند  از:

• انکولوژی زنان
• نازایی و ناباروری
• پریناتولوژی
• اختلالات کف لگن در زنان
• لاپاراسکوپی (جراحی درون‌بین زنان)

با توجه به افزایش رشد جمعیت، که به دلیل افزایش موالید زنده در سال‌های اخیر بوده است، به نظر می‌رسد نیاز به متخصص زنان و زایمان، روز به روز بیشتر می‌شود. نیاز فعلی کشور نیز، نشان دهنده فرصت‌های شغلی زیادی برای این متخصصین است.

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته پزشکی چه هستند؟

همانطور که گفتیم، دوره آموزش دکترای پزشکی، در مجموع، هفت سال است. این دوره، شامل 290 واحد درسی است و به چهار مرحله مجزا تقسیم می‌شود:

• علوم پایه. در این مرحله، دانشجو با ساختمان بدن انسان و اعمال فیزیولوژیک او و همچنین، عوامل زیستی بیماریزا و مکانیسم دفاعی بدن در برابر آن‌ها و اصول مسائل بهداشتی، آشنا می‌شود. طول این دوره، ۲ سال است و طی آن، ‌دانشجو موظف به گذراندن 91 واحد نظری و عملی است که مهمترین درس‌های تخصصی آن عبارتند از:
  • آناتومی تنه
  • روان‌شناسی
  • بیوشیمی
  • فیزیک پزشکی
  • آنااتومی اندام
  • بافت شناسی
  • بهداشت
  • آناتومی سر و گردن
  • ژنتیک
  • جنین‌شناسی
  • فیزیولوژی
  • باکتری‌شناسی
  • انگل شناسی
  • ویروس‌شناسی
  • پاتولوژی
  • ایمونولوژی

حسن ختام این بخش، عبور از آزمون جامع است. این آزمون،‌ دوبار در سال برگزار می‌شود و هر دانشجو، به شرط گذراندن کل واحد‌های درسی، می‌تواند حداکثر ۳ بار در آن شرکت کند. دانشجویانی که دست کم به ۵۰ درصد پرسش‌ها پاسخ درست بدهند، وارد مرحله بعدی تحصیل خواهند شد. دانشجویانی که به هر دلیل، موفق به عبور از این سد نشوند، می‌بایست به دلخواه خود، به یکی از رشته‌های مقاطع کاردانی یا کارشناسی، تغییر رشته دهند.

• بیماری‌های قلب و عروق
• بیماری‌های غدد
• بیماری‌های تنفسی
• پاتولوژی اختصاصی
• نشانه‌شناسی پزشکی
• بیماری‌های گوارشی
• بیماری‌های خون
• بیماری‌های روماتیسمی
• بیماری‌های کلیه
• فارماکولوژی
• کارموزی بهداشت
• کارگاه مهارت‌های بالینی

پس از پایان این دوره مهم، دانشجویانی که موفق به کسب نمره قبولی در تمام واحدها شده باشند، وارد مقطع کاراموزی می‌شوند.

• کاراموزی بالینی. این مقطع،‌ که شامل حدود 95 واحد نظری و عملی است، بین ۲۰ تا ۲۲ ماه، طول می‌کشد و هدف از آن، کسب توانایی تشخیص بیماری‌ها از دیدگاه بالینی و آزمایشگاهی و همچنین به دست آوردن توانایی‌های لازم در به کار بردن اندیشه و استقلال و نتیجه‌گیری سریع است. این مقطع، شامل دو بخش مجزا است که یکی بر بالین بیماران بستری در بخش‌های بیمارستانی و دیگری در درمانگاه‌ها انجام می‌شود. به این ترتیب، علاوه بر گذراندن دروس دانشگاهی، دانشجو در این مقطع، نحوه برخورد صحیح با بیمار را نیز فرا می‌گیرد. مهمترین درس‌های مقطع کاراموزی پزشکی عمومی عبارتند از: اخلاق پزشکی، پزشکی قانونی، کاراموزی در بخش‌های جراحی (عمومی، بیهوشی،‌ ارتوپدی، اورولوژی)، اطفال، داخلی، داخلی قلب، عفونی، اعصاب، زنان، رادیولوژی، چشم، گوش و حلق و بینی، پوست، روانپزشکی.

پس از گذراندن این دوره،‌ مرحله کارورزی  آغاز می‌شود که شرط ورود به آن، کسب قبولی در کارموزی کلیه بخش‌ها و درس‌های مرحله قبل و موفقیت در آزمون پیش کارورزی است. در این مورد هم، مانند آزمون جامع، شرط قبولی، کسب حداقل 50٪ نمره کل آزمون است و هر دانشجو می‌تواند، حداکثر سه بار در این آزمون،‌ شرکت کند و در صورت عدم قبولی، به یکی از رشته‌های مقاطع پایین‌تر، تغییر رشته دهد.

• کارورزی. این دوره، آخرین مقطع از دوره شش ساله دکتری عمومی و شامل 68 واحد عملی و کشیک‌های شبانه است که در مدت 18 ماه، ارائه می‌شوند. عمده مباحث این مقطع،‌ عبارتند از: کارورزی در بخش‌های اطفال، داخلی CCU، جراحی (عمومی، بیهوشی،‌ ارتوپدی، اورولوژی)، داخلی و عفونی. جلسه دفاع از پایان نامه 6 واحدی، پایانِ نامه بلند این دوره آموزشی ۶ ساله خواهد بود.

فارغ التحصیل رشته پزشکی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

بسیاری از دانش‌آموختگان این رشته تحصیلی،‌ ترجیح می‌دهند در مطب خصوصی خودشان کار کنند. عده کمی از آن‌ها در واحدهای تحقیقاتی یا بخش‌های اجرایی و اداری، جذب می‌شوند، یا بعد از دریافت مدرک تخصص،‌ به همراه متخصصان دیگر، آزمایشگاه‌های تشخیصی تاسیس می‌کنند. شاید بتوان گفت،‌ یکی از رویاهای هر دانشجوی پزشکی، تاسیس مطب خصوصی است.  اما همین رویا، در سال‌های اخیر،‌ موجب رشد بی‌رویه متقاضیان این رشته و از سوی دیگر، کم‌رونق شدن بازار کار طیف گسترده‌ای از دانش‌آموختگان آن، به ویژه در مقطع پزشکی عمومی شده است. جالب است بدانید، تنها موقعیت شغلی مناسب برای یک پزشک، «مطب‌داری» نیست. بلکه در بسیاری از مشاغل دیگر نیز، وجود یک پزشک با تجربه و آگاه، پیش‌بینی شده است. انواع آزمایشگاه تشخیص پزشکی، پاتوبیولوژی و سیتوژنتیک، تنها یک نمونه از این مشاغل است. همچنین، پزشک می‌تواند، به شرط گذراندن دوره‌های مرتبط، یک مرکز مشاوره ژنتیک تاسیس کند و به مشاوره در این حوزه بپردازد.

بازار کار رشته پزشکی به چه صورت است؟

در بخش‌های پیش، بازار کار هریک از تخصص‌های پزشکی را بررسی کردیم. در این بخش، به مروری کلی درباره وضعیت درامدی و امنیت شغلی پزشکان عمومی می‌پردازیم. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، به ازای هر هزار نفر جمعیت، یک پزشک کافی است (یعنی نسبت ۱۰۰۰ به ۱). پس طبق استاندارد جهانی، اگر جمعیت ایران را حدود ۸۰ میلیون نفر، فرض کنیم، وجود ۸۰ هزار پزشک، برای انجام خدمات تشخیصی و بالینی، کافیست. این در حالی است که طبق اعلام رسمی دولت در سال 1398، تعداد پزشکان عمومی، متخصص و فوق تخصص در ایران از مرز 85 هزار، 41 هزار و 3400 نفر گذشته بود. از سوی دیگر،‌ این روزها، بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند حتی برای بیماری‌های ساده‌ای مثل سرماخوردگی فصلی نیز به پزشکان متخصص و فوق تخصص، مراجعه کنند. روند فزاینده این قبیل مراجعات،‌ از یک سو باعث بی‌رونق شدن بازار پزشکان عمومی و از سوی دیگر، موجب بی‌انگیزگی پزشکان متخصص می‌شود. متاسفانه مانند برخی از مشاغل دیگر، اطلاع دقیقی از درآمد پزشکان، در دست نیست اما می‌توان حدس زد که این گروه، متناسب با سطح تحصیلات، نوع و میزان تخصص، سابقه کاری و مهارت‌های فردی خود، درآمدهای متفاوتی داشته باشند.   در مجموع، آنچه روشن است، این است که جامعه پزشکان، همراه با اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، مدیران عالی‌رتبه کشوری و لشگری و بخشی از صنعتگران، در یکی از دو دهک بالای درآمدی قرار دارند.

امکان ادامه تحصیل در رشته پزشکی در داخل ایران چگونه است؟

ظرفیت دانشگاه‌های علوم پزشکی، برای رشته پزشکی، در سال 1398، در جدول زیر آمده است.