نحوه نگارش مقاله علمی (بخش اول) — از صفر تا صد

نحوه نگارش مقاله علمی (بخش اول) — از صفر تا صد

در این آموزش سعی می‌کنیم مطالبی را جهت نگارش هرچه بهتر یک مقاله علمی بیان کنیم. در موارد متعددی، دانش اموزان از نحوه نگارش مقاله علمی اطلاع دقیقی ندارند. به عبارت دیگر، ممکن است دانش اموزان آموزش‌های لازم را در طول دوره تحصیل خود فرانگرفته باشند. این آموزش‌ها به منظور بهره‌برداری از تحقیقات و پژوهش‌ها و در حقیقت شامل نگارش مقاله علمی معتبر است. این مقاله، هم برای این دسته از افراد و هم دیگر دانش آموزانی که در نظر دارند مقالات علمی خود را در نشریات معتبر به چاپ برسانند مفید خواهد بود.

 1. در مورد دلیل نگارش مقاله خود فکر کنید

نگارش مقاله علمی قبل از نوشتن آن به معنای حقیقی، شروع می‌شود. در حقیقت، همان ابتدای راه باید ذهن‌تان را به این مطلب معطوف کنید که چرا می‌خواهید مقاله خود را به چاپ برسانید. علاوه بر این باید بررسی کنید که آیا اصلا نوشته‌ها و آزمایشات شما قابلیت چاپ دارند یا خیر. بهتر است سوالات زیر را قبل از شروع کار از خود بپرسید:

• آیا کار جدید و جالب توجهی انجام داده‌ام؟
• آیا نکته چالش‌برانگیزی در کار من وجود دارد؟
• آیا نوشته من با موضوعات مورد بحث روز در ارتباط است؟
• آیا راه حلی برای حل مسأله‌ای دشوار ارائه داده‌ام؟

فقط زمانی که پاسخ همه سوالات بالا مثبت باشد می‌توانید کار خود را برای نگارش مقاله علمی آغاز کنید. البته اگر همه جواب‌ها یکسان نباشند نیز می‌توانید مقاله خود را به چاپ برسانید اما ممکن است نتیجه مقاله‌ای با «ضریب تأثیر» (Impact Factor) پایین باشد. در هنگام پاسخ به این سوالات در نظر داشته باشید که داوران مقاله نیز پرسش‌نامه‌هایی را برای خود تنظیم کرده‌اند تا بتوانند بر اساس آن مقاله را به قضاوت بگذارند. برخی از این سوالات عبارتند از:

• آیا این مقاله اطلاعات جامع و جدیدی را در بر دارد؟
• موضوع مقاله مطابق با زمینه‌های مورد نظر مجله (ژورنال) است؟
• آیا این مقاله به صورت اجمالی و سازمان‌یافته (منظم) ارائه شده است؟
• آیا روش‌ها و آزمایشات به گونه‌ای توضیح داده شده‌اند تا بتوان از روی مقاله آنها را تکرار کرد؟
• آیا نتایج به صورت مکفی ارائه داده شده‌اند؟
• آیا مباحث مقاله به طور مرتبط، اجمالی و قابل استناد تهیه شده‌ است؟
• آیا نتایج مقاله با داده‌های ارائه شده همخوانی دارند؟
• آیا زبان نوشتار مقاله به خوبی تهیه شده است؟
• آیا شکل‌ها و جداول طراحی مناسبی دارند؟ اطلاعات این جداول تکراری است؟ تعداد آنها زیاد نیست؟
• آیا منابعی که در طول متن به آنها ارجاع داده شده است در فهرست منابع موجود هستند؟

 2. نوع مقاله خود را تعیین کنید

یکی از راه‌هایی که باید قبل از نگارش مقاله علمی در نظر بگیرید، نوع مقاله‌ای است که در نهایت می‌خواهید به چاپ برسانید. حداقل سه نوع مقاله وجود دارد:

• مقالات اصیل یا پژوهشی: این مقالات که به (Full Articles) و (Original Articles) موسوم‌اند، از مهمترین مقالات به شمار می‌آیند. این دسته از مقالات به طور معمول شامل پژوهش‌های مهمی هستند که تحت عنوان یک پژوهش اصیل مطرح می‌شوند.
• نامه‌ها و یادداشت‌های ارتباطی: این دسته از مقالات و «نامه‌ها» (Letters) به نام‌های Rapid Communications یا Short Communications (به معنای ارتباط سریع یا کوتاه) شهرت دارند. این نوع از مقالات به این دلیل به چاپ می‌رسند تا در خصوص پیشرفت‌های مهم و نوظهور به بحث بپردازند. حجم این نوع از مقالات معمولا کم‌تر از مقالات پژوهشی است و هر مجله قوانین و محدودیت‌های مخصوص به خود را برای چاپ آنها دارد.
• مقالات مروری: «مقالات مروری» (Review Papers) که به «پرسپکتیو» (Perspectives) نیز شهرت دارند، تحولات و پیشرفت‌های مربوط به یک موضوع مهم را بررسی می‌کنند. در این نوع از مقالات، نکات مهم از پیش بررسی شده آورده می‌شوند و اطلاعات تازه و جدیدی در آنها موجود نیست. این نوع از نوشته‌ها معمولا به دعوت سردبیر مجله نوشته‌ می‌شوند و در نهایت به چاپ می‌رسند.

زمانی که به نوشته‌ها و داده‌های خود نگاه می‌کنید، لازم است آن‌ها را ارزیابی کنید که آیا واقعا برای یک مقاله اصیل مناسب‌ هستند یا اینکه صرفا نتایج جالبی بدست آورده‌اید و می‌خواهید آن‌‌ها را به همگان نشان دهید؟ بهتر است از استاد راهنما در خصوص نوع مقاله خود کمک بگیرید. این موضوع را به یاد داشته باشید که همواره کسانی که از بیرون به موضوع نگاه می‌کنند، بهتر می‌توانند شما را راهنمایی کنند.

فارغ از نوع نگارش مقاله علمی بهتر است همواره سعی کنید تنها یک نسخه را برای بررسی ارسال کنید نه اینکه مجموعه‌ای از مقالات را برای سردبیر و داوران ارسال کنید چراکه عموما مجلات فضای محدودی دارند و نمی‌توانند این فضا را به چاپ مجموعه‌ای از مقالات شما پیرامون یک موضوع اختصاص دهند. لازم به ذکر است که سردبیر یک مجله علاقه‌ای ندارد تا چندین مقاله همزمان حول یک موضوع برایش ارسال شود.

3. هدف خود را مشخص کنید

سوالی که معمولا مطرح می‌شود این است که چه مجله‌ای را برای نگارش مقاله علمی خود انتخاب کنیم. سعی نکنید که مقاله خود را همزمان برای مجلات مختلف ارسال کنید. تنها یکبار و برای یک مجله درخواست خود را ثبت کنید و برای دریافت نتایج صبور باشید.

یک راه مناسب برای انتخاب مجله، استفاده از مقالاتی است که از آنها در نگارش مقاله علمی خود استفاده کرده‌اید. به احتمال زیاد بیشتر آنها به یک یا دو مجله محدود می‌شوند. آخرین مقالات هر مجله‌ای که انتخاب کرده‌اید را به دقت بخوانید و موضوعات مهمی که به چاپ رسیده‌اند را از آن‌ها استخراج کنید.

همچنین در نظر بگیرید که در برخی مجلات مانند Nature، Science ،The Lancet و Cell «نرخ عدم پذیرش» (Rejection Rate) معمولا بیش از ۹۰ درصد است و اگر پژوهش شما چالش‌برانگیز نیست، تمرکز خود را روی مقالات با ضریب تاثیر پایین‌تر معطوف کنید. ضریب تاثیر یک مجله به طور معمول در وب‌سایت آن موجود است.

4. به راهنمای نویسندگان هر مجله توجه کنید

در هر مجله بخشی با نام «راهنمای نویسندگان» (Guide for Authors) وجود دارد که باید در زمان نگارش مقاله علمی به آن توجه کنید. بعد از انتخاب مجله‌ای که می‌خواهید در آن نوشته خود را به چاپ برسانید، به وب‌سایت آن مجله مراجعه و راهنمای نویسندگان را دانلود و به طور کامل مطالعه کنید. بهتر است آن را پرینت بگیرید و چندین بار بخوانید.

این راهنما معمولا شامل اطلاعات کامل ویراستاری، مراحل ثبت درخواست، هزینه‌های چاپ به صورت «دسترسی آزاد» (Open Access)، کپی‌رایت و ضوابط اخلاقی است. مواردی که در راهنمای نویسندگان مطرح شده‌اند را باید به طور کامل رعایت کنید. این موارد عبارتند از:

• فونت و قالب‌بندی صحیح مقاله
• نحوه ارجاع منابع
• «فهرست علائم و اختصارات» (Nomenclature)
• «اشکال» (Figures) و «جداول» (Tables)

طبیعی است با رعایت این نکات در وقت خود و ویراستار صرفه‌جویی خواهید کرد. به یاد داشته باشید که سردبیر یک مجله از اینکه مقالات ارسالی به خوبی آماده نشده باشند بیزار است و این کار را نشان از بی‌احترامی نویسنده به مجله می‌داند.

5. به ساختار مقاله توجه کنید

روز‌به‌روز ساختار مقالات دچار تغییر می‌شوند و به همین سبب توجه به راهنمای نویسندگان بسیار ضروری است. اما در هر صورت، مقالات به لحاظ ساختاری دارای بخش‌های مشترک بسیاری هستند که در ادامه آمده‌اند:

• بخشی برای شاخص‌گذاری و امکان جستجوی موضوعات مختلف اختصاص یافته است که جامعیت، جذابیت و اثرگذاری مقاله را به همراه دارد. این بخش شامل «عنوان» (Title)، «نویسندگان» (Authors) به همراه «اطلاعات کاری و پژوهشی نویسندگان» (affiliations)، «چکیده» (Abstract) و «کلمات کلیدی» (Keywords) می‌شود.
• بخشی که متن اصلی را در بر دارد و به طور معمول به «مقدمه» (Introduction)، «روش انجام تحقیق» (Methods)، «نتایج» (Results)، «بحث» (Discussion) و «نتیجه‌گیری» (Conclusions) قابل تقسیم‌بندی است.
• بخشی که شامل «تقدیر و تشکر» (Acknowledgements)، «مراجع» (References) و «ضمائم و پیوست‌ها» (Supplementary Materials) می‌شود.

لازم به ذکر است ساختار کلی مقالات از یک استاندارد کلی که در سال 1979 توسط موسسه ملی استاندارد آمریکا ارائه شد تبعیت می‌کنند. این استاندارد کلی به صورت زیر تعریف و شامل پاسخ‌دهی به سوالات آن می‌شود:

• مقدمه (Introduction): چه کاری را شما یا دیگران در رابطه با این موضوع انجام داده‌اید؟ به چه منظور این کار را انجام داده‌اید؟
• روش تحقیق (Methods): چگونه آن را به انجام رسانده‌اید؟
• نتایج (Results): چه‌ چیزی از تحقیق خود بدست آورده‌اید؟
• «و» (AND)
• بحث (Discussion): تحقیق شما به طور کلی به چه مباحثی می‌پردازد و معنای کلی آن چیست؟

این ساختار استاندارد که با نام IMRAD شناخته می‌شود برگرفته از حروف اول انگلیسی هر کدام از بخش‌هایی است که در نگارش یک مقاله علمی استفاده می‌شوند.

لازم به ذکر است که در مقاله‌ای جداگانه به شرح کلیه قسمت‌هایی که از آن‌ها نام برده شد خواهیم پرداخت.

 6. اصول اخلاقی چاپ در یک مجله را بشناسید تا از بروز تخلفات پیشگیری کنید

«سرقت ادبی» (Plagiarism)، بدترین چیزی است که یک مقاله علمی می‌تواند به آن دچار شود. سرقت ادبی و به نوعی دزدی نتایج دیگران، چه از نظر قانونی و چه از نظر حرفه‌ای عواقب بدی به همراه دارد. «داده‌سازی» (Data Fabrication) و تحریف نتایج،‌ استفاده نابجا از انسان‌ها و حیوانات در تحقیق، استفاده از ایده‌های دیگر نویسندگان به نام خود یا بدون ارجاع به مطلب اصلی آنها همگی از نمونه‌های سرقت ادبی بشمار می‌آیند. ممکن است حتی بدون اینکه خودتان بخواهید، مرتکب سرقت ادبی یا عدم رعایت اصول اخلاقی در نویسندگی شوید.

سخن پایانی در نگارش مقاله علمی

به عنوان آخرین نصیحت، در زمان آماده‌سازی مقاله خود برای چاپ، نکات زیر را همواره به خاطر بسپارید:

• کار خود را بسیار گرامی بدارید زیرا اگر شما برای زحمات خود ارزش قائل نباشید، چرا مجله باید چنین موضوعی را برای شما رعایت کند؟
• برای موفقیت هیچ راه مخفی وجود ندارد. تنها به برخی قوانین ساده، از خود گذشتگی و کار سخت نیاز دارید.
• تمامی داوران و سردبیران مجلات، دانشمندانی – همانند شما – با مشغله کاری زیاد هستند پس با رعایت مسائل مطرح شده، کار را برای آنها ساده کنید و سبب صرفه جویی در وقتشان شوید.

برای دیدن مقالات دیگر اینجا کلیک کنید.